شاخه­ های به دست آمده از مرحله دوم، در این مرحله برای تکمیل فرایند ریز ازدیادی باید ریشه­دار شوند. بیشتر گیاهان در مرحله ریشه دهی نیاز به محیط کشتی با نصف عناصر ماکرو دارند. در این مرحله معمولا از تنظیم کننده­ های رشد متفاوت از مرحله پرآوری استفاده می­ شود. برای موفقیت مرحله سازگاری و انتقال به خاک ، گیاهچه­های دارای ساختمان ریشه مناسب و قوی ضروری است. این مرحله نیاز به کار زیاد دارد و غالبا گران است. بطوری که محاسبه شده که حدود ۳۵ تا ۷۵ % از کل هزینه­ های تولید را شامل می­ شود.(جورج، ۱۹۹۳)

مرحله ۴: مرحله سازگاری به شرایط طبیعی
این مرحله آخرین مرحله از کشت درون شیشه ای است که نمونه­های تکثیر شده برای انتقال به گلخانه آماده می­شوند. نمونه­های تکثیر شده در شرایط درون شیشه ­ای ، تمایل به رشد انفرادی و انجام عمل فتوسنتز دارند. نمونه­ها به تدریج از شرایطی با رطوبت زیاد به رطوبت کم و از شدت نور به شدت نور زیاد و دمای محیطی متغیر منتقل می­شوند. اگر نمونه­ها در محیط کشت جامد باشند، قبل از انتقال باید آگار چسبیده به اندام­های گیاهچه به آرامی توسط آب شسته شود و سپس در خاک مناسب در گلدان­های کوچک کشت شوند. نمونه­ها به تدریج می­توانند بعد از ۳ تا ۶ روز به محیط جدید با شرایط نوری طبیعی وارد شوند و بعد از آن گیاهان به مخلوط ماسه، پیت و یا کمپوست منتقل می­شوند و به تدریج سازگار می­گردند. آبیاری مرتب نمونه­ها (روزهای اول انتقال به خاک با نصف غلظت محیط کشت) و مبارزه با عوامل بیماری زا و آفات از ضروریات انتقال موفق است (جورج، ۱۹۹۳؛.اهلووالا^[۳۰]، ۲۰۰۲).
۱-۱۵- انواع ترکیبات محیط کشت
برای انجام موفقیت آمیز کشت بافت لازم است که یک محیط متناسب با رشد گیاه با توجه به نیازهای روزانه آن که عاری از هر گونه آلودگی است تهیه گردد. برای این کار لازم است پژوهشگر با انواع نیازهای یک گیاه آشنایی داشته و بتواند این مواد را با هم ترکیب کرده و یک محیط عالی برای رشد نمونه خود آماده کند. به طور کلی مواد مورد استفاده در محیط­ها شامل مواد معدنی، ترکیبات آلی، مواد طبیعی و مواد کمکی می­باشد که در زیر به طور مختصر در مورد هر کدام توضیحاتی داده خواهد شد.
مواد معدنی
شامل دو گروه ماکروالمنت­ها (ازت ، فسفر ، پتاسیم ، کلسیم ، منیزیوم و گوگرد) و میکروالمنت­ها (مس، روی، آهن، منگنز، کبالت، بر و ید) می­باشد که به صورت نمک به محیط اضافه می شوند.
منبع هیدرات کربن
چون ریز نمونه­ها فاقد هیدرات کربن هستند و یا اگر کلروفیل هم داشته باشند، به علت تاریکی و کمبود دی اکسید کربن در محیط قادر به انجام فتوسنتز نیستند، لذا لازم است که ساکارز به عنوان منبع هیدرات کربن به محیط اضافه گردد. شکر از عوامل مهم و ضروری در هر محیط کشت غذایی می­باشد و برای رشد و نمو سلول­ها ، بافت­ها ، اندام-ها و گیاهچه­ها ضروری است. وقتی یک ریز نمونه روی محیط غذایی قرار داده می شود. در ابتدا رنگ سبز خود را از دست می دهد و بنابراین نمی­تواند غذای خود را فراهم کند چون قادر به فتوسنتز نیست. پس این سلول­ها باید به نحوی که با منبع خارجی انرژی کربنی، تغذیه شوند. ساکارز معمول ترین منبع انرژی کربن در کشت بافت است. به جز ساکارز ، منو ساکاریدهایی مثل گلوکز و فروکتوز که منابع قابل سوخت و ساز انرژی کربنی هستند می ­تواند به طور معنی­دار ، رشد سلول­های گیاهی را نسبت به ساکارز افزایش دهند. (پیری و نظریان ۱۳۸۰) .
۱-۱۶- ویتامین­ها
ویتامین­ها نقش کاتالیزوری داشته و در گیاهان سنتز می­شوند. در کشت بافت بسیاری از ویتامین­ها توسط
سلول­های در حال رشد و نمو سنتز می­شوند اما مقادیر ساخته شده کمتر از مقادیر مورد نیاز است. از این­رو لازم است ویتامین­های ضروری را به مقدار مورد نیاز به محیط کشت اضافه نمود. ویتامین­های گروه B مانند تیامین، اسید نیکوتینیک، پیریدوکسین، و میواینوزیتول نسبت به بقیه بیشتر مورد نیاز هستند. از بین آن­ها تیامین نقش مهمتری دارد )پیری و نظریان، ۱۳۸۰).
۱-۱۷- اسیدهای آمینه
اسیدهای آمینه و آمین­ها می توانند اهمیت زیادی در ریخت­زایی داشته باشند. تمام فرمول­های اسید آمینه، فرم­ های طبیعی موجود در گیاه هستند این مواد می­توانند شاخه­زایی یا ریشه­زایی را افزایش دهند. آمینواسیدها هنگام کاهش نیتروژن نقش خود را ایفا می­ کنند. در صورت ناکافی بودن نیتروژن، مکمل نیتروژن آلی کمپلکس مانند کازئین هیدرولیزات) ۵/۵گرم بر لیتر( ممکن است افزوده شود. سایر مکمل­های آلی عبارتند از شیر نارگیل، عصاره مخمر، پپتون و عصاره جو. هرچند محیط­های کشت سنتتیک ترجیح داده می­شوند و مکمل­های آلی که طبیعت شیمیایی ناشناخته دارند فقط در مواقع ضروری بکار می­روند) جورج و همکاران، ۲۰۰۸)^[۳۱] .
۱-۱۸- تنظیم کننده­ های رشد
هورمون­ها موادی هستند که در یک بخش گیاه ساخته شده و از خلال بافت­ها حرکت کرده تا به فعالیت سلول­ها در بخش دیگری تاثیر بگذارد برای مثال سایتوکنین ساخته شده در ریشه به ساقه منتقل شده و سبب رشد ساقه می­گردد. حال اگر رشد متوقف شود تحویل سایتوکنین کاهش یافته و رشد اندام­های هوایی کاهش می­یابد. این مقدمه اهمیت هورمون­ها را مشخص می­سازد ولی در کشت بافت هورمون­های زیر بیشتر مورد استفاده قرار می­گیرند. این گروه شامل اکسین طبیعی مثل ایندول استیک اسید (IAA)^[32] و اکسین های مصنوعی نظیر ایندول بوتریک اسید (IBA)^[33] ، نفتالین استیک اسید (NAA)^[34] هستند که اکسین های مصنوعی فعال تر از اکسین طبیعی هستند. همچنین اکسین های مصنوعی به وسیله آنزیم های موجود در بافت های گیاهی تجزیه نمی شوند. اکسین معمولا شروع ریشه دهی و رشد کالوس را تحریک می کند ولی رشد ریشه و جوانه های بالینی جلوگیری می کند ، سبب طویل شدن و رشد سلولی و تقسیم سلولی نیز می شوند. در غلظت بالا باعث رشد ریشه های نابجا می شود و در غلظت کم سبب تشکیل ساقه نابجا می شود. (اربنوا و همکاران^[۳۵]، ۲۰۰۲)
۱-۱۹- سایتوکنین :
کشف سایتوکنین­ها رابطه نزدیکی با کشت بافت دارد. در مرحله شروع کشت بافت گیاهی مشاهده شد که مالت، عصاره­های نارگیل و مخمر، رشد و القای جوانه­های درون شیشه ­ای را رونق می­بخشند (مشایخی، ۱۳۸۷). سایتوکنین­ها شامل سایتوکنین­های طبیعی ۲ip و زآتین و سایتوکنین مصنوعی نظیر بنزیل آمینو پورین (BAP ) و کینتین هستند. مزیت انواع مصنوعی این هورمون، فعالیت بیولوژیکی بالا و ارزان بودن آن­ها نسبت به انواع طبیعی است. این هورمون باعث تورم بافت­ها شده و ازدیاد شاخه و تقسیم سلولی را تحریک کرده ولی از شروع ریشه­دهی جلوگیری می­ کند. این هورمون در تحریک نمو جوانه­های جانبی از طریق کاهش غالبیت انتهایی بسیار اهمیت دارد. به علت پایدار بودن در برابر گرما این هورمون را می­توان قبل از اتوکلاو به محیط کشت اضافه کرد.(کرسا و همکاران^[۳۶]، ۲۰۱۲)
۱-۲۰- اسید جیبر لیک :
این گروه تاکنون بیش از ۱۰۰ ترکیب است که رایج ترین نوعی که در کشت بافت استفاده می شود ، GA₃ ^[۳۷] است. ناپایدار در برابر گرما است بنابراین بعد از اتو کلاو و از طریق فیلتراسیون ضد عفونی شده و به محیط افزوده می­ شود. کاربرد این هورمون نیز طویل شدن ساقه­ها و رشد طولی میانگره­ها است و از پدیده خواب جلوگیری کرده و آن را از بین می­برد. باید این نکته را یادآور شد که اگر میزان نسبت اکسین به سایتوکنین افزایش یابد ریشه زایی صورت می­گیرد و اگر این نسبت کاهش یابد سبب ساقه­زایی می­ شود و اگر بینابین باشد کال­زایی افزایش پیدا می کند (معینی و کهریزی ، ۱۳۸۲).
۱-۲۱- آگار و دیگر مواد تولید کننده ژل
آگار از رایج­ترین عوامل تولید ژل است که در محیط کشت استفاده می­ شود. آگار پلی ساکارید پیچیده­ای است که از برخی گونه­ های نوعی جلبک به دست می ­آید. غلظت مناسب آگار برای هر نوع محیط کشت و ریز نمونه باید تعیین شود. غلظت خیلی بالای آن منجر به تنش آب در محیط می­ شود و غلظت­های کم آن یک لایه مایع روی سطح ژله شده تشکیل خواهد داد و غرق شدن ریز نمونه در این لایه مایع مانع از مبادلات گازی شده و به کاهش رشد منجر می­ شود. به علاوه کشت ریز نمونه روی محیط کشت مایع می ­تواند باعث شیشه ­ای شدن کشت شود. تصور می­ شود آگار دارای توانایی جذب مواد است که این توانایی می ­تواند در حذف مواد زاید سلولی از محیط کشت به روش مشابه زغال فعال عمل نماید. هم­چنین این خاصیت می ­تواند مانع از جذب برخی مواد شیمیایی به بافت کشت شده شود. یکی از موادی که به شدت توسط آگار جذب می­ شود سیتوکینین است. بنابراین غلظت بیشتر آگار ، جذب سیتوکینین از محیط کشت را برای بافت مشکل می­ کند. متداول­ترین جایگزین آگار، ژل رایت است. این ماده یک پلی ساکارید پیچیده خارج سلولی است که توسط باکتری Pseudomonas elodea تولید می­ شود . ژل رایت نسبت به آگار دارای مواد معدنی آزاد و ناخالصی­های آلی کمتری است. البته دارای غلظت­های بالای پتاسیم و منیزیم می­باشد. تنها مشکل ژل رایت این است که بعضی از کشت­ها در ژل رایت سریع تر از آگار ، شیشه ­ای می­شوند. اغلب ژل رایت را همراه با آگار و با نصف غلظت­ های مورد نیاز هر کدام به کار می­برند. به این وسیله از مزایای هر دو ماده استفاده می­ شود و معایب آن­ها نیز کاهش می­یابد (باقری و همکاران ۱۳۸۳).
۱-۲۲- ترکیبات مورد استفاده در ضد عفونی مواد گیاهی
ضد عفونی یا استریلیزاسیون شیمیایی می ­تواند به روش­های مختلف انجام شود : (باقری و همکاران ۱۳۸۳ و باقری و صفاری ۱۳۷۶)
۱- الکل (اتانل): برای ضد عفونی مواد گیاهی از الکل ۷۰ درصد استفاده می­ شود ، زیرا الکل ۹۶ درصد باعث دهیدراته شدن بافت­ها می­ شود. از الکل ۹۶ درصد اغلب برای ضد عفونی ابزار و میز کار استفاده می­ شود.
۲- هیپوکلریت سدیم (وایتکس): دارای ۵ درصد ماده فعال است. معمولا از هیپوکلریت سدیم ۵/۲ درصد استفاده می شود. چنانچه گیاهان به هیپوکلریت سدیم حساس باشند از هیپوکلریت کلسیم برای ضد عفونی استفاده می­ شود.
۳- هیپو کلریت کلسیم: این ماده به صورت پودر است و می­توان آن را به خوبی در آب معمولی حل کرد و محلولی شفاف به دست آورد (اغلب صاف می­ شود). هیپوکلریت کلسیم نسبت به هیپوکلریت سدیم، آهسته­تر وارد بافت­های گیاهی می­ شود.
۴- کلرید جیوه: این ماده برای گیاه ، انسان و دام خیلی سمی است و غلظت ۰۱/۰ تا ۰۵/۰ درصد برای مدت ۲ تا ۱۲ دقیقه برای ضد عفونی به کار می­رود.
۱-۲۳- استفاده از آنتی بیوتیک­ها در رفع آلودگی­های درون بافتی
آلودگی­های داخلی در کشت درون شیشه ­ای درختان یکی از مشکلات بسیار جدی بوده و اغلب به علت وجود میکرو ارگانیسم­هایی اتفاق می­افتد که در داخل گیاه هستند و نمی­ توان آن­ها را از طریق مواد ضد عفونی کننده خارجی از بین برد. اگر منشا آلودگی در داخل بافت­های گیاهی باشد، آلودگی معمولا هنگامی ظاهر می­ شود که محل آلودگی قطع شده و در هنگام واکشت امکان باز شدن و تماس با محیط کشت فراهم می­ شود. اغلب آلودگی­های داخلی بعد از چند واکشت آشکار می­شوند. رشد ضعیف و یا نکروزه شدن بافت­ها، می ­تواند نشانه یک نوع آلودگی داخلی، مثلا به باکتری باشد به طور کلی دو راه برای مبارزه با این مسئله وجود دارد: (باقری و صفاری، ۱۳۷۶ و ذوالفقاری نسب، ۱۳۸۲).
۱- کشت مریستم (چون سلول های ناحیه مریستم عاری از عوامل بیماریزا هستند)
۲- اضافه کردن آنتی بیوتیک به محیط کشت
اغلب پاتوژن­هایی که برای گیاه مادری خطری ندارند وقتی در محیط کشت درون شیشه ­ای قرار می­گیرند، باعث ایجاد خسارت جدید و از بین رفتن مواد گیاهی می­شوند. در رفع آلودگی­های داخلی گاهی استفاده از آنتی­بیوتیک­ها مهمترین راهکار می­باشد. اتوکلاو کردن آنتی­بیوتیک و یا اضافه کردن آن در دمای بالا به محیط کشت باعث کاهش اثر آنتی­بیوتیک می­ شود (الیویرا و همکاران، ۲۰۱۰(^[۳۸].
۱-۲۴- ضد عفونی محیط کشت
در بیشتر موارد محیط­های کشت با بهره گرفتن از اتو کلاو استریل می­شوند و استریل در اتو کلاو توسط بخار آب انجام می­ شود. با قرار دادن اشیا یا مواد در معرض بخار تحت فشار در دمای ۱۲۱ درجه سانتی گراد و در مدت ۱۰ تا ۳۰ دقیقه کلیه میکروارگانیسم­ها از بین می­روند. موادی که امکان استریل خشک آن­ها وجود دارد (مثل لوله­های آزمایش، فلاسک­ها، پتری­دیش­های خالی ، کاغذ و ابزارکار) به مدت ۲ تا ۳ ساعت در دمای ۱۸۰ درجه سانتی ­گراد به صورت خشک در آون استریل می­شوند. برای استریل موادی که در ضمن اتو کلاو کردن به دلیل حساسیت به گرما ، خاصیت خود را از دست می­ دهند ، از فیلترهای غشایی استفاده می شود که از جنس استات سلولز یا نیترات سلولز ، با منافذی به قطر ۲۲/۰ تا ۴۵/۰ میکرون بوده و با به کار بردن آن­ها، میکروارگانیسم­هایی که بزرگتر از قطر منافذ هستند، حذف می­شوند (باقری و صفاری ۱۳۷۶ ؛ امین و همکاران ۲۰۰۹ ).
۱-۲۵- قهوه­ای شدن بافت­های گیاهی
قهوه­ای شدن بافت­های گیاهی و در نتیجه آن محیط کشت، از جمله مشکلاتی است که در اغلب کشت­های تک جوانه­ای در درختان میوه دیده می­ شود. این پدیده ارتباط با نوع رقم گونه گیاهی دارد و میزان قهوه­ای شدن در یک رقم، در فصول مختلف و بسته به سن گیاه مادری می ­تواند متفاوت باشد. قهوه­ای شدن اغلب در گونه­ های گیاهی که دارای مقدار زیادی تانن و یا دیگر انواع هیدروکسی فنل­ها هستند، رخ می­دهد. ایجاد زخم در اثر جدا کردن بافت­ها باعث ایجاد پلی فنل اکسیداز می­ شود که این عامل اصلی اکسیداسیون ترکیبات فنلی است. آزاد شدن مواد فنلی موجب قهوه­ای شدن ریز نمونه و محیط کشت شده و باعث توقف رشد ریز نمونه­ها و یا مرگ آن­ها می­ شود. این قهوه­ای شدن بافت­ها یک پدیده خود کاتالیزوری است. بطوری­که ترکیبات فنلی آزاد شده باعث صدمه به بافت شده که این عمل باعث افزایش آزاد شدن ترکیبات فنلی می­شوند (ایزد پناه، ۱۳۸۰ ؛ سیدهو^[۳۹]، ۲۰۱۰).
قهوه­ای شدن و نکروزه شدن در ریز نمونه­ها ارتباط معنی داری با روش­های ضد عفونی دارد. نمونه­های برگ­ دار به خاطر حساسیت زیاد به غلظت­های بالاتر مواد ضدعفونی، بیشتر از نمونه­های بدون برگ قهوه­ای و نکروزه می­شوند. در این میان دو ماده کلرید جیوه و نیترات نقره از بقیه مواد قوی­تر می­باشند چرا که هر دو از فلزات سنگین بوده و دارای قدرت بالایی در واکنش با پروتئین دارند که سبب تقویت متابولیسم سلولی می شوند. در حالی که هیپو کلرید سدیم و کلسیم به خاطر درجه فعالیت کمتر، میزان خسارت وارد شده به ریز نمونه­ها در آن کمتر است. البته غلظت­های بالای این دو ماده نیز می­توانند باعث قهوه­ای شدن و نکروزه در ریز نمونه­ها شوند ) کمالی، ۱۳۷۸).
میری و همکاران (۱۳۸۲) در مطالعه­ ای که بر روی بررسی کاهش اکسیداسیون فنلی و پرآوری پایه­ های پا کوتاه سیب انجام دادند، پیشنهاد کردند که نمونه­های تازه کشت شده به مدت ۶ روز در یخچال نگهداری شوند که این کار در جلوگیری از فنلی شدن بسیار موثر بود. در مرحله پر آوری ترکیب ۲ip با کینتین نیز بهتر از بقیه تیمارها جواب داد:
راه حل­هایی که برای کاهش فنلی شدن می­توان ارائه داد شامل :
-گرفتن ریز نمونه در زمان­های خاص که میزان ترکیبات فنلی حداقل باشد.
- در مورد سن ریز نمونه، ریز نمونه­های حاصل از گیاهان نونهال کمتر از گیاهان بالغ قهوه­ای می­شوند.
-قرار دادن ریز نمونه­ها در آب مقطر به مدت ۳ ساعت قبل از کشت باعث کاهش مواد فنلی می­شوند.
- استفاده از تیمارهای ضد اکسیداسیونی
- تکرار واکشت­ها در فاصله زمانی کوتاه باعث جلوگیری از انتقال مواد فنلی به سلول­های سالم می­ شود. حذف بخش­های قهوه­ای و یا تجدید محیط کشت باعث کاهش تجمع مواد فنلی می­شوند که علاوه بر سمیت به دلیل خاصیت خود کاتالیزوری باعث ترشح بیشتر مواد فنلی می­شوند (کمالی، ۱۳۷۴ ؛ میری و همکاران، ۱۳۸۲).
ذوالفقار نسب (۱۳۸۲) با بررسی بر روی کلروزه و نکروزه شدن بافت­ها نشان داد که نوع محیط کشت عامل مهمی در ایجاد نکروزه شدن و کلروزه شدن است. عواملی مثل رشد سریع گیاهچه­ها در محیطی مثل MS به دلیل وجود مقادیر زیادی از نیترات، تماس نوک برگ­ها با دیواره ظروف کشت ، تجمع رطوبت به صورت قطره در انتهای برخی از برگ­ها و واکشت کردن با فواصل طولانی و در نتیجه کمبود برخی عناصر غذایی از جمله عوامل موثر در کلروزه و نکروزه شدن انتهای برگ­ها است. این در حالی است که در محیط WPM این مشکلات کمتر دیده شده است. کلسیم به عنوان عنصر مهمی در دیواره سلولی از تحرک کمتری در بافت­های گیاهی برخوردار است و حرکت آن تابع تعرق گیاه است. در شرایط درون شیشه ­ای ، وقتی میزان رطوبت بالا باشد به علت تعرق کم ، جذب کلسیم پایین می ­آید و در نتیجه قهوه­ای شدن و مرده شدن بافت­ها به علت تخریب سلول­ها اتفاق می­افتد.(حسین و همکاران^[۴۰]، ۲۰۰۳)
۱-۲۶- روش­های ریزازدیادی
ریزازدیادی عبارت است از تکثیر درون شیشه ­ای گیاه با بهره گرفتن از اندام­ها، بافت­ها، سلول­ها، پروتوپلاسم و غیره. اگر چه برخی منابع بیان داشته اند که جهت ریزازدیادی می­توان از تکنیک­های کشت جوانه، نوک ریشه، برگ­ها، رویان، پرچم و حتی سلول استفاده کرد ولی شناخته­ شده­ترین معنی ریزازدیادی کشت جوانه­های منفرد و شاخساره می­باشد. از این رو معمولاً کشت شاخساره و ریزازدیادی مترادف هم بکاربرده می­ شود. کشت نوک شاخساره بطور وسیعی در کشاورزی، باغبانی و جنگل کاری استفاده می­ شود. (شریفی و همکاران، ۱۳۸۸). در این تحقیق با توجه به اینکه روش جنین­زایی غیرجنسی و کشت جوانه انتخاب شده است به توضیح آن­ها خواهیم پرداخت:
۱-۲۷- جنین زایی غیر جنسی

• دوست محمدی (١٣٨۶)، در تحقیقی تحت عنوان «برّرسی فرهنگ سازمانی و رابطه آن با عملکرد کارکنان در معاونت صدا و سیما» انجام داده است. در این تحقیق فرهنگ به مثابه عاملی فراگیر در سازمان شناخته شده که مهّمترین تأثیر را بر عملکرد کارکنان داشته است. هدف تبیین و تعیین وضعیت فرهنگ سازمانی در صدا و سیما بوده است و محقق ده فرضیه فرعی با محوریت وجود رابطه معنی دار بین عملکرد و فرهنگ سازمانی تدوین نموده و مورد آزمون قرار داده و چنین نتیجه میگیرد که بین عملکرد و فرهنگ سازمانی رابطه معنی داری وجود دارد.

• رهنورد و نیکزاد (۱۳۸۸)تحقیقی را باعنوان «ایجاد همترازی بین عناصر سازمانی در پرتو نقاط مرجع استراتژیک و رابطه آن با عملکرد سازمانی» انجام داده اند که. یافته‌های پژوهش نشانگر آن هستند که اولاً همترازی نسبتاً بالایی بین عناصر سازمانی پیشگفته برقرار است، ثانیاً بین همترازی و عملکرد سازمانی همبستگی مثبتی وجود دارد.

۸ . نتایج پژوهش ویدا مجتهدزاده،سید حسین علوی طبری و مهرناز مهدی زاده (۱۳۸۸) در «بررسی رابطه سرمایه فکری (و اجزای آن)و عملکرد صنعت بیمه از دیدگاه مدیران» نشان می دهد ،سرمایه های فکری،انسانی،مشتری (رابطه ای) و ساختاری در بررسی جداگانه و مستقل از یکدیگر،با عملکرد رابطه معنادار دارند؛در حالیکه در بررسی همزمان صرفا رابطه سرمایه ساختاری و انسانی با عملکرد معنادار است.

• • تحقیق دیگری تحت عنوان «الگوی اندازه گیری سرمایه فکری در سازمان‌های ایرانی» توسط قرشی (۱۳۸۶) در مورد فعالیت هیئت مدیره ۳۰ شرکت بورس اوراق بهادار تهران، با هدف ارائه الگویی برای گزارش دهی سرمایه فکری متناسب با شرکت‌های ایرانی است که در قالب ۶ بخش دانش و مهارت‌های کارکنان، فرهنگ سازمانی، ارتباط با ذی نفعان شهرت وتصویر سازمان، زیر ساخت‌های فناوری وحقوق مالکیت معنوی انجام شده است. برای این منظو ر یک فرضیه اصلی و۷ فرضیه فرعی بوده و نتایج حاصل از آزمون این فرضیه نشان می‌دهد: که فرضیه فرعی اول تأیید می‌شود و فرضیه‌های دوم تا هفتم به عنوان شاخص‌های با اهمیت در الگوی اندازه گیری سرمایه فکری سازمانهای ایرانی شناخته و تأیید شده است و می‌توان از فرضیه اول اگرمیزان معنی داری ۲ دامنه کمتر از ۰۲۵/۰ می‌باشد این فرضیه تأیید می‌شود.

ب)تحقیقات انجام گرفته در خارج کشور

• رابطه بین تجربه و(به عنوان جزئی از سرمایه فکری) و عملکرد شرکت توسط پیرسی، کالکا و کاتسکیس (۱۹۹۸) مطالعه شده که اثر مثبت تجربه رابر بازدهی سرمایه گذاری، سهم بازار و رشد فروش تأیید کردند(نقل از عالم، رجبی فرد و حاجی بابا علی،۱۳۸۸،ص۱۹۷). همچنین نتایج میکالیزین در سال ۱۹۹۶ نشان داده که دانش فنی کارکنان بر عملکرد شرکت تأثیر دارد.(همان منبع).

• ریاحی(۲۰۰۳) در تحقیقی به برّرسی ارتباط میان سرمایه فکری و عملکرد شرکت‌های بازرگانی چند ملّیتی آمریکایی پرداخته و نتایج وی حاکی از وجود ارتباط مستقیم و معنی داری بین سرمایه فکری و عملکرد شرکت‌های بازرگانی می‌باشد .

• زو و فینک^[۴۵](۲۰۰۳)مفهوم شبکه سرمایه فکری را به عنوان حلقه نظام مند رابطه میان سرمایه فکری و مدیریت دانش مطرح نموده و واکسلر(۲۰۰۲) نیز به برّرسی ارتباط میان سرمایه فکری حافظه سازمانی پرداخته است..

• پاکو(۲۰۰۷) نشان داده است که در میان انواع مختلف دانش، شرکت‌ها مناسبترین منبع مزیت رقابتی را دانش تیمی و دانش فنی کارکنان می‌دانند(نقل از عالم، رجبی فرد و حاجی بابا علی،۱۳۸۸)

۵ . بیتیتسی^[۴۶]و همکاران(۲۰۰۴)در پژوهشی با عنوان رابطه بین اندازه گیری عملکرد،فرهنگ سازمانی و سبک مدیریتی به این نتیجه رسیدند که بین اندازه گیری عملکرد،فرهنگ سازمانی و سبک مدیریتی رابطه معنی داری وجود دارد و این‌ها به هم وابسته هستند.

• جانسون و همکاران^[۴۷]در مجموعه ای از مقالات خود بیان می‌دارند که سرمایه فکری از طریق مدیریت فرایند سرمایه‌های انسانی، قابلیت برتری بخشی سازمانها را فراهم می‌کند(جانسون و همکاران، ۲۰۰۲، ۱۹۹۹). نتایج تحقیقات مختلف نشان داده است وجود یک چارچوب مشخص و ثابت برای حسابرسی سرمایه فکری در زمان حال و آینده ضرورت پیداکرده است. در این چارچوب باید کلیه اطلاعات با اهمیّت در رابطه با سرمایه فکری شرکت اعم از مالی و غیرمالی مدنظر قرارگیرد (گاتری و پتی^[۴۸]،۲۰۰۰(

• (هولبروک ۲۰۰۱(^[۴۹]بین مکانیزمهای عدالت و عملکرد ارتباط معنی داری بدست آوردند. بعبارت دیگر، مکانیزم‌هایی که منجر به مشکل در محیط کار می شوند عملکرد شغلی را کاهش می دهند.

۸ . (هیلتن ۲۰۰۲)^[۵۰] معتقد است هدف اصلی حسابرسی سرمایه فکری، تشخیص مشکلات موجود در رابطه با سرمایه فکری شرکت‌ها و پیشنهاد راه کارهایی برای بهبود مدیریت دانش و سیستم مدیریت سرمایه فکری است. آنان اعتقاد دارند حسابرسی مزبور می‌تواند نقش با اهمیتی درمورد حلّ مشکلات برنامه‌های مدیریت دانش داشته باشد.
معرفی بانک قوامین
نام و نوع بانک:
نام بانک عبارتست از بانکک قوام
ین (شرکت سهامی عام) با مالکیت اشخاص غیر دولتی و به استناد قانون اجازه تاسیس بانک های غیر دولتی مصوب بیست و یکم فروردین ماه یکهزارو سیصدوهفتادو نه تاسیس یافته است و در چارچوب قانون پولی و بانکی کشور ، قانون عملیات بانکی بدون ربا ، مصوبات شورای پول و اعتبار، بخشنامه های بانک مرکزی ، اساسنامه و سایر مقررات موضوعه فعالیت می نماید.
موضوع بانک:
بانک در اجرای تحقق اهداف خود با رعایت قوانین و مقررات جاری و با اخذ مجوزهای لازم می تواند به کلیه عملیات مجاز به شرح ذیل مبادرت نماید. که عمده آنها عبارتند از:
۱- افتتاح و نگهداری انواع سپرده های روزشمار و بلندمدت و دسته چک
۲- تحصیل تسهیلات ، وام ویا اعتبار ازداخل و خارج کشور از اشخاص حقیقی و حقوقی
۳- اعطای انواع تسهیلات به اشخاص حقیقی و حقوقی
۴- نقل وانتقال انواع وجوه ، صدور انواع حواله و انجام کلیه معاملات مرزبوط به انتقال نقدینه و اجرای دستور پرداخت مشتریان
۵- انجام کلیه معاملات ارزی از قبیل خرید و فروش ارز و انتقال وجوه و حواله های ارزی و غیره
۶- صدور و تائید و قبول هرگونه تعهد نامه یا ضمانت نامه بانکی اعم ازریالی و ارزی
۷- خرید و فروش اوراق مشارکت و اوراق بهادار دولتی و غیر دولتی به حساب بانک و یابه نمایندکی و وکالت از طرف اشخاص
۸- انجام معاملات طلا ، نقره ، فلزات وکالاهای مورد معامله در بورس با رعایت قوانین و مقررات مربوطه . وغیره…
مدت ، تابعیت و مرکز اصلی بانک :
فعالیت بانک از تاریخ تاسیس به مدت نامحدود خواهد بود. تابعیت بانک ایرانی بوده و مرکز اصلی آن واقع در استان تهران ، شهرتهران، میدان آر‍ژانتین ، ابتدای بزرگراه آفریقا، برج قوامین می باشد.
ارکان بانک :
الف – مجامع عمومی صاحبان سهام
ب- هیات مدیره
ج – مدیر عامل
د – بازرس
وظایف و اختیارات مجامع عمومی :
وظایف و اختیارات مجامع عمومی و فوق العاده بانک ، همان وظایف و اختیارات مندرج در قانون تجارت برای مجامع عمومی عادی و فوق العاده شرکتهای سهامی عام است.
تعداد اعضای هیات مدیره :
بانک بوسیله هیات مدیره ای مرکب از پنج عضو اصلی اداره می شود که بوسیله مجمع عمومی عادی ازبین صاحبان سهام انتخاب می شوند و همه آنها قابل عزل و انتخاب مجدد می باشند .
مدیر عامل :

باشگاه‌های ورزشی باید بتوانند با تنوع بخشیدن به فضا و رفتار مربیان و کارمندان و حتی نوع پوشش کارمندان و مربیان فضای شادابی را برای هنرجویان بیافرینند و آن‌ها را جذب بنمایند{I8}

مثلاً من دیده‌ام برخی افراد تقاضای پخش آهنگ‌های شاد می‌نمایند، این نکته نشان می‌دهد که برخی از مشتریان ممکن است فقط به دلیل فضای شاد باشگاه، این باشگاه را انتخاب می‌کنند{I1}.
یکی از مشتریان تعریف می‌کرد که پس از آمدن به باشگاه روحیه‌ام تغییر یافته است و در منزل رفتارم با همسر و فرزندانم بسیار عالی شده است، او یک جعبه شیرینی خریده بود و از همه‌ی مربیان و کارمندان تشکر می‌کرد، این امر نشان می‌دهد که یک باشگاه نه تنها از لحاظ فیزیکی روی افراد تأثیر دارد بلکه روح و روان آن‌ها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد{I5}.
… فضای شاد باشگاه می‌تواند برای مشتری یکی از ارزش‌ها باشد…{I10}.
ارزش‌های مدل کسب و کار؟ ممکن است برای ورزش‌های مختلف متفاوت باشد، مثلاً ورزش‌های ایروبیک، بدن‌سازی و حرکات موزون حتماً باید با آهنگ همراه باشند در غیر این صورت افراد کسل خواهند شد، یک سری ورزش‌ها را باید از طریق برنامه‌های جانبی ورزش قابل تحمل نمود، البته این بحث مربوط به افرادی که ورزش را به دلیل علاقه به ماهیت ورزش دنبال می‌کنند نمی‌باشد …{I7}.
افرادی که در باشگاهها حضور پیدا میکنند بیشتر به خاطر تفریح و دوری از مشغلههای زندگی می‌باشد؛ فلذا یکی از عوامل مهم در ارائه ارزش به مشتریان باشگاهها بایستی در نظر گرفتن این مهم باشد که ایجاد محیط ورزشی مناسب باعث ایجاد جو سالم در باشگاه شده در ترغیب سایر افراد دخیل خواهد بود، این امر میتواند به ارزش افزوده برای مدیران نیز منجر شود.
ه) پر کردن اوقات فراغت و رهایی از تنهایی و دوست یابی
بسیاری از والدین باشگاه‌های ورزشی را به منظور پر کردن اوقات فراغت فرزندانشان انتخاب می‌کنند، پس سرگرم نمودن بچه‌ها یکی از وظایف باشگاه‌ها می‌باشد و از این طریق یکی از انتظارات والدین را برطرف می‌نمایند{I7}.
روابط مربیان و کارمندان در باشگاه باید با مشتری به گونه‌ای باشد که او وقتی وارد باشگاه می‌شود احساس کند به فضای دوستانه‌ای که مشتاق دیدار اوست وارد شده است، احساس غریبی و بدرفتاری مشتری را سرد می کند{I8}.
تبلیغات همه جانبه ی فرهنگی به منظور پر کردن اوقات فراغت کودکان از سنین کم با ورزش و انس گرفتنشان با باشگاه‌ها و مربیان از موارد مهمی است که نه تنها باشگاه‌ها می‌توانند برای تبلیغات خود و درآمدزایی‌شان انجام دهند، بلکه شهرداری‌ها نیز این وظیفه را بر عهده دارند{I9}.
باشگاه ورزشی می‌تواند محیطی را برای مشتریان فراهم سازد که در این محیط با افراد جدید آشنا گردند و روابط جدیدی برقرار سازند، نهایتاً این روابط ممکن است در جنبه‌های مختلف زندگی اشان چه از لحاظ شغلی، خصوصی و خانوادگی و سایر جنبه‌ها مفید باشد{I11}.
یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار در پر کردن اوقات فراغت افراد و خصوصاً جوانان ورزش و حضور در باشگاههای ورزشی میباشد. اوقات فراغت شامل فعالیتهایی جدا از اجبار‌های شغلی، خانوادگی و اجتماعی است که در آن فرد فقط به میل خود عمل می‌کند. در نتیجه فراغت، کار یا بیکاری نیست، بلکه یک تجربه با ارزش زندگی است و به قول ارسطو، فراغت جدی‌ترین مشغله انسان است.‏ ورزش یکی از عوامل مهم فرهنگی محسوب میشود که باعث پر کردن اوقات فراغت افراد شده و در نتیجه باعث تقویت بنیانهای اجتماعی کشور و نهاد خانواده میشود. تحقیقات اجتماعی نشان می‌دهد یکی از عوامل مهم بزهکاری در نوجوانان خالی بودن اوقات فراغت آنهاست و در این ایام است که زمینه های پذیرش رفتارهای ناهنجار، اعتیاد و انجام جرایم شکل می‌گیرد. کمال مطلوب اجتماعی در این مورد آن است که تمام وسایل مادی، معنوی و فضای سالم جهت بهره‌جویی عمومی آماده شود و با حذف زمینه های فقر اقتصادی، فرهنگی و تربیتی، انگیزه‌های سالم در میان طبقات مختلف جامعه پرورش یابد. از این رو، سرمایهگذاری مدیران کشور در این زمینه راه را برای کاهش آسیبهای اجتماعی فراهم میسازد.
و) کسب اعتماد به نفس و افزایش امید به زندگی
از بین رفتن تصویر بدنی منفی می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس بیانجامد…{I1}
بسیاری از بانوان به دلیل چاقی مفرط در بسیاری از جوامع حضور نمی‌یابند، بنابراین کاهش وزن این افراد می‌تواند در روابط اجتماعی و خانوادگی اشان تأثیرات مثبتی داشته باشد{I2}.
به نظر بنده و با توجه به تجربیاتم اعتماد به نفس ورزشکاران بسیار بالاست، افراد به محض پیشرفت در ورزش اعتماد به نفسشان افزایش می‌یابد، در جلسات اول مشاهده می‌کردم که هنرجویان خجالت می‌کشند که تمامی تکنیک‌ها را انجام دهند اما به مرور پیشرفتشان قابل تحسین بود و کاملاً حس افتخار به خود را در آن‌ها مشاهده می‌نمودم …{I3}.
یکی از فایده‌های مهمی که ورزش‌های رزمی برای بانوان در بردارد افزایش اعتماد به نفس آن‌هاست، گزینه‌ای که متأسفانه در بانوان میان‌سال امروزی کمتر دیده می‌شود،{I4}.
پاسخ این سوالتان را می‌توانم به طور علمی و تجربی بدهم، در سال ۱۳۹۰ در این باشگاه به منظور کشف مواردی که مشتریان به رایشان ارزش محسوب می‌شود یک نظرخواهی از آن‌ها انجام دادیم و در آن نظرخواهی بیشترین رای را ۳ گزینه آوردند: اول افزایش سلامتی، دوم کاهش وزن و سوم افزایش اعتماد به نفس{I5}.
اعتماد به نفس بالا باعث بالا بردن عزت‌نفس افراد میشود و این عزت نفس یعنی اگر فرد ارزش بالایی برای خود قایل باشد، عزت نفس بالایی هم دارد و اعتماد به نفس نیز به معنی اتکا کردن به این ارزش‌ها است. آنچه که در اعتماد به نفس اهمیت دارد، مربوط به بعد جسمانی است؛ یعنی فرد بپذیرد که از نظر دیگران، جسمی مقبول و کارا دارد و می‌تواند برخی از مهارت‌های حرکتی را فرا بگیرد. شرایط سالم جسمانی و تناسب بدن می‌تواند بازخوردهای مناسبی را برای افراد فراهم کند و این بازخوردهای مثبت موجب بالا رفتن اعتماد به نفس آنها می‌شود.
مشتریان هدف
دومین بلوک از نه بلوک هستان شناسی مدل کسب و کار استروالدر را مشتریان هدف تشکیل می‌دهند. منظور از این بخش انتخاب مشتریان هدف یک بنگاه می‌باشد. انتخاب موثر این بخش بنگاه را قادر می‌سازد که منابع سرمایه‌ی خود را به مشتری هدفی اختصاص دهند که بیشترین تمایل را به ارزش قابل ارائه‌ بنگاه دارند. تعریف مشتری هدف همچنین در جهت تعریف کانال‌های موثر یافتن مشتری به بنگاه کمک می‌کند(اوستروالدر،۲۰۰۴). طبق نظر تمام مصاحبه شوندگان مشتریان هدف یک باشگاه ورزشی می‌توانند کلیه‌ی بانوان جامعه از اقشار مختلف و سنین مختلف باشند، به جملاتی که پاسخ سوال این بخش بوده‌اند، اشاره می‌نماییم:
مشتریان یک باشگاه می‌توانند تمامی اقشار جامعه باشند{I1}
تمامی بانوان از سن ۶ سال به بالا{I2}
ما باید سعی کنیم نه ورزشمان سنگین باشد که همه نتوانند از آن بهره ببرند و نه آن قدر سبک و ساده که خسته کننده شود به گونه‌ای که با خود بگویند این ورزش ارزش هزینه کردن را ندارد، ما باید با ایجاد تنوع در ورزش و سبک‌های مختلف سعی کنیم تمام قشرهای جامعه را هدف قرار دهیم. هرچند تمرکز بر روی یک قشر خاص و تخصصی کار کردن ممکن است ما را در رسیدن به هدف مالی مان سریع‌تر پیش ببرد، اما این در صورتی است که ما فقط اهداف مادی داشته باشیم، اما اگر تمامی قشرها هدف ما باشند و برای تمام افراد برنامه‌های خاصی داشته باشیم، می‌توانیم این هدف اجتماعی ارزشمند را یعنی هدیه‌ی سلامتی به تمامی اقشار جامعه به ارمغان آوریم و در قبال انجام مسئولیت اجتماعی خود برای افراد جامعه خاطر جمع باشیم{I3}.
بستگی به رشته‌ ورزشی مورد آموزش دارد، مثلاً برای رشته‌ای همچون دفاع شخصی بیشترین کاربرد در سازمان‌های پلیس و امنیتی می‌باشد و کسانی که شغل‌های خطرناک دارند، بسته به نوع ورزش مورد تدریس باید افراد و سازمان‌هایی که مرتبط هستند و این رشته برای آن‌ها کاربرد بیشتری دارد، انتخاب گردند{I4}.
تمامی افراد جامعه در تمام سنین از ۱۰ سال به بالا{I6}
همه‌ی افراد و سازمان‌ها{I8}
خانم‌های خانه دار، خانم‌های کارمند، خانم‌های بازنشسته، دانش آموزان و دانشجویان{I9}
کودکان و نوجوانان در اوقات فراغت، خانم‌های خانه داری که فرزندانشان را به باشگاه می‌آورند می‌توان آن‌ها را به ورزش خاصی علا قمند نمود تا در زمانی که فرزندشان در حال ورزش است خودشان نیز بیکار ننشسته و از مزایای ورزش بهره‌امند گردند{I11}.
جذب مشتری جدید و حفظ مشتریان قدیمی از عوامل در سودآوری باشگاهها محسوب میشود. بهترین روش برای به افزایش سود باشگاهها، این است که مدیران باشگاهی اطمینان حاصل کنند که مشتریان خود را میشناسند، چه ورزشهایی برای چه سنینی مهم میباشد. با آشنا شدن و شناخت مشتریان به راحتی میتوان یک رابطه دوستانه ایجاد کرده و حس وفاداری را به آنها تزریق نمود.
کانال‌های ارتباطی
سومین بخش از نه بلوک هستان شناسی مدل کسب و کار استروالدر کانال‌های ارتباطی می‌باشند که در واقع ارتباط بین ارزش قابل ارائه‌ باشگاه و مشتریان هدف بنگاه را برقرار می‌نمایند. این بخش بنگاه را قادر می‌سازد تا ارزش را به طور مستقیم یا غیرمستقیم از طریق واسطه‌ها به مشتری ارائه دهد(وینر^[۵۳]،۱۹۹۵). تمِ کانال‌های ارتباطی شامل سه دسته‌ی مفهومی ارائه‌ خدمات منحصر به فرد که تبلیغات دهان به دهان را پی خواهد داشت، تبلیغات از طریق صدا و سیما، مطبوعات، شرکت در نمایشگاه‌های تخصصی ورزشی و معرفی خدمات در سایت‌ها و وبلاگ‌ها و اجرای برنامه‌های کوتاه تبلیغاتی و سخنرانی‌ها در سازمان‌های خاص و مدارس و دانشگاه‌ها می‌باشد که در ادامه با بیان مثال‌هایی از جملات مصاحبه شوندگان به تشریح بیان می‌گردند. دسته‌ه ای مفهومی تشکیل دهنده‌ی تم کانال‌های ارتباطی در جدول زیر به همراه کدهای حاصل از مرحله‌ی کدگذاری داده‌های حاصل از مصاحبه نشان داده شده‌اند.
جدول ‏۴-۳: دسته‌ه ای مفهومی تشکیل دهنده‌ی تم کانال‌های ارتباطی

خطر بالقوه، اقدام به انتخاب یک فعالیت است که منجر از دست دادن نتیجه مطلوب می شود (محمودی، ۱۳۸۹). تعریف خطر بسیار پیچیده و حتی بحث برانگیز است. خطر بالقوه، اقدام به انتخاب یک فعالیت که منجر به از دست دادن نتیجه مطلوب می شود. واژه خطر در ادبیات به معنای جسارت داشتن یا بروز رفتار یا تمایل به اقدام در جهتی با آینده ای نامعلوم است به نحوی که نمی توان نتایج آن را با اطمینان تشخیص داد.یکی از نتایج احتمالی برای فرد بسیار مفید و سودمند و دیگری کاملاً زیان بار یا ترسناک خواهد بود. منبع ، موقعیت یا عملی که دارای پتانسیل آسیب رساندن به اعضای بدن بصورت جراحت ، بیماری ، مرگ یا ترکیبی از آن دو داشته باشد . خطر محرک بسیار قدرتمند و اجتناب ناپذیر است (گالوان، ۲۰۰۷).

خطر پذیری اشاره به تمایل افراد به شرکت در رفتارهایی دارد که بالقوه مضر و یا خطرناک است. رانندگی سریع و یا استفاده از مواد مخدر نمونه هایی از خطرپذیری هستند. ممکن است خطرپذیری منجر به آسیب جدی برای افراد شود، مانند تصادف. تمایل افراد به خطرپذیری تنها به دلیل ارضاء حس کنجکاوی، تخلیه هیجانات، عادت دیرینه سنتی و مواردی از این قبیل است با صرفه نظر از پیامدها و نتایج خوب یا بد آن .خطر پذیری رفتاری است که به موجب آن، فرد خود را در معرض آسیب جسمی، روانی و حتی مرگ قرار می دهد. پذیرش یک خطر، قرار دادن خود در معرض یک آسیب یا زیان است (جان، ۲۰۰۶).
خطرپذیری شامل یکسری رفتارهای خطرناک است که افراد شجاع یا دیوانه آن را انجام می دهند. این رفتارها در ورزش هایی مثل چتر بازی، صخره نوردی، پریدن از صخره و اسکی از افراد سر می زند (جانسون، ویک و وبر^[۳۱]، ۲۰۰۴ ، بنتون و دونی^[۳۲]، ۲۰۰۶ ، بهین و ارلندسون^[۳۳]، ۲۰۰۷). دلایل این رفتار ها پیچیده است، برخی از افراد به علت افزایش هیجان و برخی دیگر به علت کسب منافع خطر می کنند (رفیلی و کارکت^[۳۴]، ۲۰۰۳)، خطرپذیری به ماهیت فرد و نوع روابط با دیگران بستگی دارد، گاهی اوقات خطرپذیری می تواند منافع مثبتی برای افراد و جوامع داشته باشد (هریس، جنکینز و گلازر^[۳۵]، ۲۰۰۶).
خطرپذیری تابعی از کم کردن حد ایمنی از لحاظ آسیب بدنی و روانی بر حسب احتمال موفقیت یا شکست است (بنتون و دونی، ۲۰۰۶)؛ و به نظر برخی از محققان، خطرپذیری در زندگی مثل اکسیژن ضروری است و باعث نوآوری، کارآفرینی، رهبری، ایجاد ثروت و ماجراجویی در زندگی می شود (کرن و بنزور^[۳۶]، ۲۰۰۷)؛ و بدون خطر کردن هیچ پیشرفت علمی، اقتصادی و اجتماعی صورت نمی گیرد (تریژر و کوهلر^[۳۷]، ۲۰۰۹).
خطرپذیری از ویژگی ورزشکاران موفق است. بررسی مالون^[۳۸] (۱۹۹۸) از نوشتار های مربوط به خطرپذیری در ورزش نشان داد ادراک ورزشکار از خطر، هیجان و میل به تسلط را می آفریند؛ رقابت ورزشی برای همه ورزشکاران به گونه ای ذاتی خطر زا است، اما به نظر می رسد ورزشکاران ممتاز بیشتر از دیگران از درگیر شدن در رفتار های مخاطره آمیز به هیجان می آیند. مطالعات انجام شده در مورد خطرپذیری نشان داده است که ورزش های همراه با خطر مانند پرش از ارتفاع، کایتسواری، کایاک سواری، اسکی و صخره نوردی فعالیت هایی هستند که از نظر فیزیکی هیجان انگیز و مستلزم فعالیت شدید می باشند (زاکرمن و همکاران،۱۹۸۰).
در این پژوهش خطرپذیری روانی مورد بررسی قرار گرفته است که شامل عوامل روانی اضطراب، رفتارهای مخاطره آمیز، هیجان طلبی و پرخاشگری است.
اضطراب
اضطراب به عنوان احساس ناخوشایند تعریف می شود. حالت هیجانی منفی، عصبانیت، ناراحتی و تشویش که با فعالیت یا انگیختگی جسمانی نیز همراه است. بدین ترتیب می‌توانیم تصور کنیم که اضطراب یک حالت ناخوشایند یا انگیختگی بالا است (وینبرگ^[۳۹] و گلد، ۱۹۹۵). اﺿﻄﺮاب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺣﺴﺎس ﻧﺎآراﻣﯽ و ﺗـﻨﺶ ﻧﺎﺷـﯽ از ﺗﻘﺎﺿـﺎﻫﺎیِ ﻓﺸـﺎر زای ﻣﺤﯿﻄـﯽ ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮕﯽ ارﺗﺒﺎط دارد و ﻧﺸﺎن دﻫﻨـﺪه ادراک ﻧﺎﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﯽ ﺑـﯿﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎی ﻣﺤـﯿﻂ و ﺗﻮاﻧـﺎﯾﯽ ورزﺷـﮑﺎر ﺑـﺮای اﻧﺠـﺎم دادن آن تقاضا هاست (هورون^[۴۰]، ۲۰۰۸). یکی از متغیرهایی که با عملکرد ورزشی ارتباط نزدیکی دارد، اضطراب ورزشی است که در موقعیت رقابت های ورزشی ظاهر می گردد. یافته ها بررابطه بین اضطراب و عملکرد تاکید می کنند و حاکی از تاثیر منفی اضطراب برعملکرد ورزشکاران می باشند؛ اضطراب ورزشی عملکرد ورزشکاران را تحت تاثیر قرار می دهد و هر چه میزان اضطراب بالاتر باشد، عملکرد ورزشکاران نیز در حین رقابت پایین ترخواهد آمد (استوبر، هریس^[۴۱]، ۲۰۰۸؛ مارتیننتوراند، ۲۰۰۷).
اضطراب به دو نوع صفتی وحالتی تقسیم می شود : اضطراب صفتی گرایش رفتاری نسبتا پایداری است که به شکل فرض در می‌آید و تبدیل به بیماری می‌شود، اما اضطراب حالتی در اثر هیجانات موقتی که با نگرانی و تنش همراه است، اتفاق می‌افتد و اضطراب رقابتی هم که ترس از شکست و ناکامی را به همراه دارد، می‌توان جزء‌ همین اضطراب حالتی دانست (اسپیلبرگر^[۴۲]، ۱۹۶۶). اضطراب درسه سطح قابل تشخیص است: ۱)شناختی: بوسیله جریان خاص فکر (بلاتکلیفی ، احسای گیجی، احساس ناراحتی و سنگینی)؛ ۲) بدنی: با پاسخ های بدنی (افزایش فشار خون، تپش قلب، افزایش میزان تنفس)؛ ۳) رفتاری: بوسیله الگوی رفتاری (ضربه زدن با انگشتان، حرکات سست و بی حال، قیافه بی تفاوت) ؛ اضطراب روان شناختی، بخش ذهنی اضطراب است و به وسیله ارزشیابی منفی در مورد عملکرد و اجرا به وجود می آید و اضطراب جسمانی، عنصرفیزیولوژیک انسان می باشد و اضطراب رفتاری تجربه اضطرابی است و با برانگیختگی دستگاه عصبی خود مختار ارتباط دارد (کارجرویس^[۴۳]، ۲۰۰۸).
علایم اضطراب بدنی شامل تعریق کف دست، تنش عضلاتی ، افزایش ضربان قلب وتنگی نفس است و علایم اضطراب روان شناختی شامل دلواپسی، تحریک پذیری، هراس، بیتابی، احساس خطر غریب الوقوع، بیقراری، ترس، ناتوانی در حفظ آرامش، دشواری در تمرکز، مشکلات خواب و فقدان لذت (مارتنز^[۴۴] و همکاران، ۲۰۰۴). فروید (۱۹۹۶) سه نوع مختلف اضطراب را که از سه منشا متفاوت سرچشمه می گیرند از هم متمایز کرده است، اساسی ترین آنها اضطراب واقعیت یا اضطراب عینی است؛ اضطراب واقعیت به ترسی اشاره دارد که به دلیل وجود تهدید یا خطر در دنیای واقعی به وجود می آید (ترس از اینکه سگی به زودی شما را گاز خواهد گرفت)؛ نوع دوم اضطراب به اضطراب اخلاقی موسوم است (ترس از وجدان)؛ سومین نوع اضطراب عبارت است از اضطراب روانی (ترس از انجام کاری تحت تاثیر تکانش های نهاد که برای آن تنبیه شوید).
لازاروس (۱۹۹۶) تأکید می کند که دو فرایند ارزیابی در نظریه او عمیقاً به بازنمود درونی فرد از چگونگی واقعیت بستگی دارد؛ در نتیجه به آسانی می توان گفت که بسیاری از انوع فشار روانی بیشتر در ذهن بیننده وجود دارد تا در جهان خارج، به همین ترتیب این که افراد چه راهی را برای پاسخ به تهدیدی ادارک شده انتخاب خواهند کرد تا حدودی به این بستگی دارد که چگونه اعمال مختلف را تفسیر کند؛ وی همچنین فرض می کند افراد اغلب معنای رویدادها را، چه هنگامی که در حال وقوع هستند چه بعد از وقوع، تفسیری مجدد می کنند، این ارزیابی های مجدد ممکن است در اثر تغییر در موقعیت یا در اثر تغییر سازه هایی که فرد برای تحمیل بر موقعیت به کار می برد القاء شود. اعتماد به نفس ورزشی نیز از جمله متغیرهای مرتبط با اضطراب رقابتی ورزشکاران است و به عنوان اعتقاد یا درجه ای از اطمینان افراد درباره توانایی هایشان برای موفقیت درفعالیت ورزشی تعریف شده است، این اعتماد به نفس ورزشی، مهارتهای فیزیکی لازم برای انجام آن فعالیت ورزشی را تقویت می کند (ویلی و چز^[۴۵]، ۲۰۰۸).
ابوالقاسمی و همکاران (۲۰۰۵) در پژوهش خود بیان نمودند که بین اضطراب رقابتی و عملکرد ورزشی ارتباط منفی معنی داری وجود دارد. پسند (۱۳۷۴) دریافت که میزان اضطراب در رشته های انفرادی کمتر از رشته های گروهی است، زیرا نتیجه فعالیت ورزشکاران بستگی مستقیمی با اجرای وی دارد. گلچین مقدم (۱۳۷۸) در تحقیق خود به این نتیجه دست یافت که بین میزان اضطراب رقابتی ورزشکاران موفق رشته های کشتی و والیبال در مسابقات لیگ و ورزشکاران نا موفق تفاوت معنی داری وجود دارد. با توجه به نتایج تحقیقات پیشین به نظر می رسد که متغیر اضطراب ورزشی ورزشکاران نخبه کمتر مورد بررسی قرار گرفته اند.
روبازا و بارتولی^[۴۶] (۲۰۰۷) در پژوهش خود بیان نمودند که رابطه اضطراب شناختی و بدنی با عملکرد، منفی است در حالی که رابطه اعتماد به خود با عملکرد مثبت است. اضطراب رقابتی، مخصوصاً درجاییکه اعتماد به خود ضعیف باشد ، عملکردرا به صورت منفی تحت تاثیر قرار میدهد (بشارتوپوربهلول، ۲۰۱۱؛ هنتون، نلوملالیو^[۴۷]، ۲۰۰۸). در شرایط رقابتی در ورزش، اضطراب زمانی نا خوشایند است که ارزیابی اولیه از شرایط رقابتی مسابقه درست و واقع بینانه نباشد ؛ وقتی ورزشکار بدون دلیل مشخص، ناراحت و مضطرب است ، در این شرایط کارآیی خود را از دست می دهد و در صحنه رقابت خطرات زیادی او را تهدید می کند (وینبرگ و گلد، ۲۰۰۳).
اضطراب حالت هیجانی منفی با احساس نگرانی ، عصبی بودن، و بیم همراه با فعال سازی بدن است؛ استرس عدم تعادل اساسی بین تقاضاهای روانی و فیزیکی است که بر فرد و توانایی پاسخگویی او تحت شرایطی که ناتوانی در کسب موفقیت پیامدهای مهمی دارد، تحمیل می‌شود (گلین وهمکاران،۱۳۸۲).
اضطراب رقابتی، اضطرابی است که در موقعیت های رقابت جویانه ورزشی ایجاد می شود؛ از این رو، اضطراب رقابتی، شکل ویژه ای از اضطراب است که به عنوان تابعی از موقعیت های رقابتی رخ می دهد؛ اضطراب رقابتی نیز می تواند از نظر ماهیت به عنوان صفت یا حالت، طبقه بندی شود (گیل،۲۰۰۰). در تجربه اضطراب رقابتی سه بُعد اصلی متمایز شده است : اضطرا ب شناختی ، اضطراب بدنی و اعتماد به خود : اضطراب شناختی مؤلفه روانی اضطراب است و با انتظارات منفی و نگرانیهای شناختی درباره خود ، موقعیت و پیامدهای (مانند احتمال شکست) مشخص می شود ؛ اضطراب بدنی مؤلفه جسمانی اظطراب است و ادراک فرد از پاسخ های فیزیولوژیک و برانگیختگی منفی را نشان می دهد ؛ اعتماد به خود به باور شخص در مورد تسلط بر تکلیف و توانایی انجام موفق آن اطلاق می شود (مارتنز و دیگران،۱۹۹۹).
نظریه مناطق عملکرد بهینه^[۴۸] (هنین^[۴۹]، ۱۹۸۰) بر تفاوت های فردی تاکید می کند و اظهار می کند که هر ورزشکار سطحی از اضطراب را برای خودش ترجیح میدهد و سطح اضطراب ترجیح داده شده ورزشکار منطقه عملکرد بهینه او نامیده می‌شود. مدل فاجعه^[۵۰] (فازی و هاردی^[۵۱]، ۱۹۸۸) بیان می دارد وقتی ورزشکار دچار اضطراب شناختی بالا می شود یک افزایش نهفته در انگیختگی بالاتر از سطح بهینه می تواند افت قابل ملاحظه ای را درعملکرد بوجود آورد. نظریه وارونگی^[۵۲] (کر^[۵۳]، ۱۹۹۷) بیان میدارد که تفسیر فرد از انگیختگی خودش رابطه عملکرد-اضطراب را متنوع می سازد. در مباحث روانشناسی، اضطراب ریشه بسیاری از بیماریهای روانی معرفی شده است که می تواند مشکلات جسمانی نیز ایجاد نماید. اضطراب به علت تأثیر منفی که برتفکرو شناخت افراد دارد، موجب برهمزدن تمرکز ورزشکاران می شود و به دنبال آن می تواند ورزشکار را در معرض آسیب های جدی قرار دهد که این موضوع در دنیای ورزش بسیار حائز اهمیت است.
اضطراب خفیف میتواند سودمند باشد، پژوهش ها نشان داده است که اضطراب خفیف در کلاس درس به افزایش سطح یادگیری فراگیرا ن می انجامد؛ با این حال، اضطراب زیانبار است، زیرا تن و روان را در حالت هیجانی دائمی قرار می دهد.
یافته ها بر رابطه بین اضطراب و عملکرد تاکید می کنند و حاکی از تاثیر منفی اضطراب بر عملکرد ورزشکاران می باشند؛ اضطراب ورزشی عملکرد ورزشکاران را تحت تاثیر قرار می دهد و هرچه میزان اضطراب بالاتر باشد، عملکرد ورزشکاران نیز درحین رقابت پایین تر خواهد آمد (هنین،۱۹۸۰). فلتچر و هانتون^[۵۴] (۲۰۰۱) نشان دادند که بین میانگین نمرات اضطراب ورزشی در گروه های دارای مهارت های بالا و پایین تن آرامی، گفتگوی با خود و تصویر سازی تفاوت معنی داری وجود دارد. هانتون و همکاران (۲۰۰۴) نشان دادند که شدت اضطراب شناختی و اضطراب جسمی ورزشکاران با نزدیک شدن به زمان مسابقه افزایش و اعتماد به نفس کاهش می یابد. همچنین بین اضطراب و عملکرد ورزشی ارتباط معنی دار و منفی به دست آمد.
برخی ازمحققان معتقدند که اضطراب در رقابتهای ورزشی و وضعیت های روانی با تعدادآسیب دیدگی ها ارتباط دارد وعواملی از قبیل خشونت، خصومت و حالتهای روانی منفی در شدت آسیب دیدگی مؤثر هستند (هاردی، ۱۹۹۸). بازیکنان دارای اضطراب بالا بیشتر درمعرض بروز آسیب دیدگی قرار می گیرند و درصدآسیب دیدگیهای مختلف نیز درآنها بیشتر می شود (بارتون،۱۹۹۸؛ مارتنز و دیگران،۱۹۹۰و هاردی،۲۰۰۱).
رفتارهای مخاطره آمیز
رفتار های مخاطره آمیز مانند: سیگار کشیدن، نوشیدن مشروبات الکلی، رانندگی خطرناک، مصرف مواد مخدر، ورزش های خطرناک، رفتار ضد اجتماعی خطرات مربوط به مدرسه است؛ نتایج مربوط به این رفتار ها : خطر مرگ، از کار افتادن، مجازات وپیامد های اجتماعی است.نتایج مثبت شامل: کسب لذت و منافع مادی است (دمونداران^[۵۵]، ۲۰۰۰). رفتار های مخاطره آمیز افراد را در معرض خطر قرار می دهد که منجر به یک نتیجه بد می شود، مثل سیگار کشیدن که افراد را در معرض خطر ابتلا به بیماری سرطان دهان قرار می دهد و چاقی که افراد را در معرض خطر حمله قلبی قرار می دهد و قانون شکنی که افراد را در معرض رفتن به زندان قرار می دهد.
رفتارهای مخاطره آمیز را به عنوان رفتار هایی که با بعضی از نتایج نامطلوب همبسته هستند، تعریف می کنند (بویر^[۵۶]، ۲۰۰۶ ). رفتار پر خطر به دوگروه تقسیم می شود: ۱) رفتار پر خطری که به صورت عمده، دیگران را با مشکل مواجهه می کند. ۲) رفتار پر خطری که بیشتر خود فرد را قربانی می کند (تسانادیس^[۵۷]، ۲۰۰۶).
خطرپذیری می توان به کجروی از هنجارها، رفتار بدون برنامه، ماجراجویی، ترس، تصمیم گیری قبل از تفکر، انجام ورزش های خطرناک، قطع ارتباط به علت ترد از طرد شدن، تاکید به نظرات خود و یا مصرف دارو بدون نسخه پزشک اشاره دارد (دوبرستین و اتال^[۵۸]، ۲۰۰۰). رفتارهای مخاطره آمیز بیشتر در نوجوانان و جوانان رخ می دهدنوجوانان در زمان تحلیل و بررسی احساسات مختلف بیشتر از قسمت غریزی ذهن خود استفاده می کنند. این در حالی است که هر چقدر سن افراد بالاتر می رود تصمیم گیری ها منطقی تر شده و می توان گفت که بزرگسالان از بخش منطق و استدلال مغز خود استفاده می کنند تا به نتیجه مطلوب دست پیدا کنند. در این میـان می توان بهمواردی به این شرح اشاره کرد: ناهماهنگی های شیمیایی، فشاری که از طرف همکلاسی ها بر نوجوان وارد میشود، فـشارهای روانی، قـرار گرفتن در معرض فشـارهای خارجی، استفاده بیش از اندازه پروتئین وعدم مصرف به اندازه کربوهیدرات،عـدم پـذیـرش از طـرف دوستـان و رسـانـه هــای گـروهـی. همچنین ممکن است رفتارهای خطر آمیز بر اساس نژاد وتبـعیـض هـای قـومی و قبیـله ای نـیـز در فـرد ایـجاد شـود.همچنین سطح درآمد خانواده نیز در این میان نقش فعالی را بازی می کند.
البته در ورزش رفتار های مخاطره آمیز برای کسب مقام، کسب جایگاه بهتر در تیم، کسب پاداش های مالی، کسب شهرت، اجرای حرکات نمایشی پر خطر، جلب توجه مربیان، والدین، حریفان، تماشاچیان صورت می گیرد. بررسی رفتارهای پرخطر از نظر پیامدهاییکه برای زندگی، سلامتی و رشد روانی و اجتماعی نوجوان به همراهمی آورد، دارای اهمیت است؛ برخی ازاین پیامدها عبارت است از: بیماری های روانی مانند افسردگی (والتون، کانینگهام، تروبریو و مایو^[۵۹]، ۲۰۰۷)، مرگ زودرس (کورنلیوس^[۶۰]و همکاران، ۲۰۰۸) ، ایدز و بیماری های جنسی (مارکوییزوگالبن^[۶۱]، ۲۰۰۴)، انگیزه پایین تحصیلی و شکست تحصیلی (جینس^[۶۲]، ۲۰۰۲) و درگیری در جرایم گوناگون؛ مصرف مواد مخدر، خشونت و رفتارهای جنسی عامل بسیاری از مرگ و میرهای سنینن و جوانی و اوایل بزرگسالی است (لیندبرگ، بوگس و ویلیامز،۲۰۰۰)؛ بسیاری از رفتارهای پرخطرمانند مصرف سیگار، الکل، مواد مخدر و روابط جنسی نامطمئن ، پیش ازسن ۱۸ سالگی اتفاق می افتند (برگمنواسکات^[۶۳]، ۲۰۰۸).
برخی از مطالعات به تفاوت های رفتار های مخاطره آمیز در دو جنس اشاره کرده اند؛ هر چند رفتار های مخاطره آمیز در بین مردان بیشتر بوده است، زنان نیز در این زمینه فاصله کمی با مردان دارند (کانجر^[۶۴]،۱۹۹۷؛ بویر، ۲۰۰۹). بل^[۶۵] وهمکاران (۲۰۰۷) در تحقیقی در مورد رفتارهای مخاطره آمیز در بین دانش آموزان دبیرستانی ایالات متحده به ترتیب مصرف الکل، مصرف سیگار، مصرف حشیش و دعوای فیزیکی، را بیشترین رفتارهای مخاطره آمیز نشان دادند.
باکن^[۶۶] و همکاران (۲۰۰۲) در مطالعات پیمایشی متعددی که به بررسی نوع رفتار های مخاطره آمیز در نوجوانان پرداختند؛ برخی از این رفتار های مخاطره آمیز از قبیل استفاده از مواد مخدر، نوشیدن الکل، رفتار های نا مشروع جنسی، درگیری های فیزیکی و خشونت، حمل اسلحه، شکست تحصیلی، مشکلات عاطفی و رفتار های مربوط به رژیم های غذایی شدید را فهرست کردند.
رفتارهای مخاطره آمیز مانند: سیگار کشیدن، نوشیدن مشروبات الکلی، رانندگی خطرناک ، مصرف مواد مخدر، رفتار جنایتکارانه ، ورزش های خطرات، رفتار ضد اجتماعی ، شورش جزئی و خطرات مربوط به مدرسه است. نتایج منفی این رفتارها: خطر مرگ، از کار افتادن، مجازات و پیامدهای اجتماعی است. نتایج مثبت شامل: کسب لذت و منافع مادی است (بندورا، ۱۹۸۶).
رفتار خطرناک افراد را در معرض خطر قرار می دهد که منجر به یک نتیجه بد می شود. مثل سیگار کشیدن که افراد را در معرض خطر ابتلا به سرطان دهان قرار می دهد و چاقی شما را در معرض خطر برای حمله قلبی قرار می دهد و قانون شکنی که شما را در معرض خطر رفتن به زندان قرار می دهد و به همین ترتیب.
از دیدگاه بردلی و ویلدمن^[۶۷] (۲۰۰۲)، رفتار پرخطر به رفتاری گفته می شود که از نظر اجتماعی پذیرفته شده است و به صورت بالقوه نتایج منفی به دنبال دارد مانند اسکی روی آب و پرش از ارتفاع (فرانک^[۶۸]، ۲۰۰۱). خطر در ذهن نوجوانان به منزله رفتار مخاطره آمیز و رفتارهای خطرناک است.جوانان به دلیل انتظارات و ناکامی های گسترده خود آماده هر نوع رفتار پرخطری هستند و تحقیقات نشان می دهد که آن ها نسبت به سایر گروه های سنی در معرض خطرات بیشتری هستند. تمایل نوجوانان برای شرکت در رفتارهای پرخطر به علت بی خردی ، توهم از آسیب ناپذیری و یا جهل نیست. نوجوانی زمان آسیب پذیری و افزایش رفتارهای پرخطر است. حضور همسالان ، خطر پذیری در میان نوجوانان را افزایش می دهد.
در مورد اختیاری و جبری بودن اعمال و رفتار انسان دو دیدگاه مهم وجود دارد، دیدگاهی که اعتقاد دارد انسان در مسیر یک پویش و حرکت، بر رفتار خود کنترل دارد و از آزادی انتخاب برخوردار است و سلطه یکطرفه محیط را نمی پذیرد، بلکه آن را تا حدودی به نفع خود تحت نفوذ قرار می دهد. در مقابل طرفداران مکتب رفتارگرایی مانند واتسون و ژورندایک و اسکینر به عامل جبر بیرونی و شرایط اجتماعی بیشتر تأکید می ورزند و عوامل محیطی را تعیین کننده رفتار می دانند. لذا اعمال و رفتار انسانی تحت کنترل عوامل خارجی قرار دارند.
در تعریف عملیاتی خطرپذیری می توان به کجروی از هنجارها، رفتارهای بدون برنامه، ماجراجویی، ترس، پذیرش نوآوری، اقدام بدون توجه به عواقب کار و آینده نگری، تصمیم گیری قبلاز تفکر، انجام ورزش های خطرناک، قطع ارتباط به علت ترس از طرد شدن، تاًکید بر نظرات خود ویا مصرف دارو بدون نسخه پزشک اشاره داشت. متغیرهای جنسیت بر میزان خطرپذیری افراد تاًثیرگذار خواهد بود، مردان نسبت به زنان از خطرپذیری بالاتری برخوردار هستند.
گاهی اوقات خطرپذیری به علت دنبال کردن هیجان، بالا بردن سطح انگیختگی، خلاقیت هنری ، تشدید احساسات و ماجراجویی بروز می کند. افراد خطر می کنند تا به یک نتیجه مطلوب دست یابند. برخی از افراد اساساً خطر پذیر هستند و فعالیت های مخاطره آمیزی انجام می دهند، سن افراد مشخص کننده میزان خطرپذیری در آن ها است، هر چه سن افراد بالاتر می رود تمایل به امنیت در آن ها بیشتر می شود و ریسک گریزتر می شوند (آیروین^[۶۹]، ۱۹۹۱). حداقل یک چهارم از جوانان آمریکا نسبت به تعدادی از رفتارهای خطرناک آسیب پذیرند و رفتارهای خطرناکی دارند که می توانند پیامدهای منفی و زیانباری داشته باشند (لارنس^[۷۰]، ۲۰۰۷).
رفتارهای متفاوتی از خطرپذیری در سرمایه گذاری ، مسائل بهداشتی ، تفریحی ، اخلاقی و اجتماعی وجود دارد. گاهی اوقات خطرپذیری موجب افزایش اعتماد بنفس، توانایی دیدار با چالش ها، توسعه حس کنترل در زندگی و مهارت های شخصی، مدیریت دلهره ها و ترس ها و فراهم آوردن فرصت برای تصمیم گیری های مهم می شود (جاسون چین^[۷۱]، ۲۰۱۰).
در تحقیقی که راب و جانسون^[۷۲] (۲۰۰۴) در خصوص تأثیر تفاوت های فردی و میزان خطرکردن روی بازیکنان بسکتبال انجام دادند دریافتند که بازیکنان عملگرا تصمیم گیری های سریعی انجام می دهند و این باعث می شود که در برخورد با انجام فعالیت های ورزشی خطرپذیری بیشتری از خود نشان دهند (کرن^[۷۳]، ۲۰۰۷). بین شخصیت افراد و گرایش به خطرکردن، ارتباط معنی داری وجود دارد و ویژگی های فردی افراد در میزان درک خطر مؤثر است (النورا گالون^[۷۴]، ۲۰۰۰). برقراری تعادل بین رفتارها موجب حفظ سلامتی در افراد می شود. استراتژی های حفاظتی غالبا توسط زنان استفاده می شود، بنابراین آنها کمتر از مردان در معرض آسیب ناشی خطرها قرار می گیرند. افراد برای رهایی ازمشکلات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی خطر می کنند (جان و ۲۰۰۶).
تحقیقات نشان داد که متغیرهای جنسیت، اعتمادبنفس و ماجراجویی توجیهی برای بروز رفتار خطر پذیر در میان نوجوانان هستند، هرچه میزان اعتماد به نفس و ماجراجویی در افراد بیشتر باشد میزان خطرپذیری نیز افزیش می یابد و در خصوص متغیر جنسیت نیز مردان نسبت به زنان خطرپذیرتر هستند (آلیسون^[۷۵]، ۲۰۰۴).
رابطه جوانان با والدین و چگونگی ارتباط آنان با گروه های همسالان از جمله عواملی است که در وسوسه و انجام اعمال خطرناک توسط جوانان تأثیر زیادی دارد (مارک دی لاهی^[۷۶]، ۲۰۰۹). رفتار پرخطر به دو گروه تقسیم می شود: ۱- رفتاری پرخطری که به صورت عمده، دیگران را با مشکل مواجه می کند. ۲- رفتار پرخطری که بیشتر خود فرد را قربانی می کند (النورا گالون^[۷۷]، ۲۰۰۷). احساس خطرپذیری در جوانان بیشتر از افراد مسن وجود دارد، جوانان خطرپذیرتر هستند (مارکوسراب و جوسف^[۷۸]، ۲۰۰۴). افرادی که مقررات را رعایت می کنند کمتر خطر می کنند و کمتر رفتارهای مخاطره آمیز از خود نشان می دهند (نیجل نیکلسون^[۷۹]، ۲۰۰۰).
به نظر فروید خطرپذیری شامل یکسری رفتارهای خطرناک است که افراد شجاع یا دیوانه آن را انجام می دهند. این رفتارها در ورزش هایی مثل چتربازی، اسکی، صخره نوردی و یا پریدن از صخره از افراد سر می زند، دلایل این رفتارها پیچیده است، برخی افراد به علت افزایش هیجان و برخی دیگر به علت کسب منافع خطر می کنند همچنین این رفتارها در مردان بیشتر از زنان است. در پژوهشی که کارتلند و راچ روس (۲۰۰۸) در خصوص بررسی نقش بافت اجتماعی شهر و روستا بر میزان بروز رفتارهای خطرناک و خشونت روی نوجوانان انجام دادند دریافتند افرادی که در معرض رفتارهای خشونت آمیز بیشتری هستند رفتارهای مخاطره آمیز بیشتری از خود نشان می دهند و نوجوانانی که در شهر زندگی می کنند رفتارهای مخاطره آمیز بیشتری از خود نشان می دهند (مارگارتا بوهلین^[۸۰]، ۲۰۰۸).
خطرپذیری معمولاً زمانی که افراد آرامش ذهنی و روانی ندارند و فشار روانی خاصی بر روی آن ها وجود دارد و یا زمانی که خواسته مشخصی داشته باشند بروز می کند، مثلاً افراد زیادی علاقه دارند که با وجود خطر از هواپیما به پایین بپرند، این افراد در اصطلاح با خطر بازی می کنند و از این کار لذت می برند، به همین دلیل به علت رواج ورزش های پرخطر توجه محققان به ویژگی های روانی و عملکردی این ورزشکاران جلب شده است (اونور اوزمن^[۸۱]، ۲۰۰۶). خطر بخشی از هر تلاشی است که انسان ها انجام می دهد. از زمانی که افراد از منزل خارج می شوند تا زمانی که برگردند در معرض خطرات با درجات مختلفی قرار دارد. بعضی از این خطرات به صورت کاملاً داوطلبانه از سوی افراد پذیرفته می شود مثل سرعت در بزرگراه ها یا شرکت در ورزش های خطرناک مثل صخره نوردی.
تحقیقات استینبرگ (۲۰۰۸) در خصوص تأثیر مغز و اعصاب بر میزان خطرپذیری نوجوانان نشان داد که به علت تغییرات ساختاری و عملکردی در داخل قشر مغز واقع در جلو استخوان پیشانی و اتصالات آن به مناطق دیگر، خطرپذیری در بزرگسالی نسبت به دوران نوجوانی کاهش می یابد. ، شیوع رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان همچنان بالا و بدون کاهش است (ماریون کوستانسکی^[۸۲]، ۲۰۰۳).
در تحقیقی که آلبرت، الکید و جینسبرگ (۲۰۰۷) در خصوص ارتباط میان ویژگی های شخصیتی و خطرپذیری در اوایل نوجوانی بر روی صد و نوزده نوجوان سفیدپوست انجام دادند دریافتند که خطرپذیری به طور معمول به عنوان رفتار آموخته شده و یا بصورت یک پدیده تکاملی ظاهر می شود که با ویژگی های رفتاری و نوع شخصیت فرد در ارتباط است و درک اساس رفتار خطرپذیر می تواند پیامدهای مهمی برای شناسایی و تدوین برنامه های آموزشی پیشگیرانه داشته باشد (مارگو گاردنرو لارنس استینبرگ^[۸۳]، ۲۰۰۵).
گرگوگرور^[۸۴] (۲۰۰۳) خطر را به معنی احتمال فقدان در نظر گرفته اند و رفتار پرخطر را به عنوان خطرپذیری تعریف کرده اند؛ خطرپذیری را به رفتارهایی اطلاق میکنند که احتمال نتایج منفی، ناخوشایند و مخرب جسمی، روانشناختی و اجتماعی را برای فرد افزایش دهد. از نظر بویر ( ۲۰۰۶) مهمترین رفتارهای پر خطر از حیث فراوانی، نمونه واری و ناخوشایندی شامل مصرف الکل، مصرف تنباکو ، فعالیت جنسی نا ایمن، رانندگی خطرناک، خشونت بین فردی می شود.
خطر پذیری معمولا زمانی که افراد آرامش ذهن و روانی ندارند و فشارهای روانی خاص بر روی آن ها وجود دارد یا زمانی که خواسته مشخص داشته باشند بروز می کند مثلا افراد زیادی علاقه دارند با وجود خطر از هواپیما بپرند، این افراد به اصطلاح با خطر بازی می کنند و از این کار لذت می برند (ونگ^[۸۵]و همکاران، ۲۰۰۷).
خطر بخشی از تلاش است که انسان ها انجام می دهند؛ انسان ها همواره در معرض خطرات هستند؛ بعضی از این خطرات به صورت کاملا آگاهانه از سوی افراد پذیرغته می شود مثل شرکت در ورزش های خطرناک مثل صخره نوردی؛ در مورد اختیاری بودن وجبری بودن اعمال انسان دو دیدگاه مهم وجود دارد، دیدگاهی که اعتقاد دارد انسان در مسیر یک پویش و حرکت، بر رفتار خود کنترل دارد و از آزادی انتخاب برخوردار است وسلطه یک طرفه محیط را نمی پذیرد، بلکه آن را تا حدودی به نفع خودتحت نفوذ قرار می دهد، در مقابل طرفداران مکتب رفتارگرایی به عامل جبر بیرونی و شرایط اجتماعی بیشتر تاکید می ورزند و عوامل محیطی را تعیین کننده رفتار می دانند، لذا اعمال و رفتار انسانی تحت کنترل عوامل خارجی قرار دارند (انشل^[۸۶]،۱۳۸۰).
هیجان طلبی
هیجان طلبی نوعی تمایل ارثی برای شروع یک فعالیت مشتاقانه در پاسخ به محرک های جدید است؛ افراد با هیجان طلبی بالا، معمولا افرادی تنوع طلب، کم حوصله، تکانشی در رسیدن به پاداش، ناتوان از پذیرش ناکامی و عموماً نظم ناپذیر هستند؛ شروع وتکرار در فعالیت هایی همچون پرخوری، لذت طلبی جنسی، میل به مصرف الکل که با درجات بالایی از تازه جویی همراه است (کاپلان و سادوک^[۸۷]، ۲۰۰۳). هیجان طلبی به صورت صفتی تعریف شده است که ویژگی آن جستجوی هیجان و تجربه متنوع، تازه ، پیچیده و جدید و میل پرداختن به خطرهای بدنی، اجتماعی و مالی به خاطرخود این تجربه ها است (واگنر^[۸۸] ۲۰۰۱ ودسیلوا^[۸۹] ، ۱۹۹۹).
هیجان یعنی واکنش کلی، شدید و کوتاه ارگانیسم به یک موقعیت غیر منتظره، همراه با یک حالت عاطفی خوشایند یا ناخوشایند به عبارت دیگر هیجان عبارت است از انگیزش شدید که موجب پیدایش واکنش های فیزیولوژیک آشکار همراه با حالت عاطفی درموجود زنده می شود.
جیمز^[۹۰](۱۸۸۴)، اولین محققی است که برای هیجان یک الگوی فیزیولوژیکی ارائه داد؛ هدف او از نشان دادن هیجان در میان انسان‌ها، شاهدی برای نظریه تکامل بود. همگانی بودن حالت‌های چهره هنگام ا بر از هیجان، تاییدی برای ادعای داروین مبنی بر ذاتی بودن واکنش‌ها و داشتن تاریخچه تکاملی برای هیجان‌ها می‌باشد. هر هیجان شدید از چند مولفه ی عمومی تشکیل می شوند مولفه ای که بیش از همه در هر هیجانی دیده می شود احساس درونی ذهنی ناشی ازآن هیجان یعنی احساس یا حالت عاطفی همراه با آن است جزء دوم هیجان واکنش جسمی فرد است (لازاروس و دیگران).
عنصر ذهنی به هیجان احساس می دهد یعنی تجربه ذهنی ای که هم معنی و هم اهمیت شخصی دارد. هیجان از نظر شدت و کیفیت در سطح ذهنی احساس می شود؛ عنصر زیستی فعالیت دستگاه های خودمختار و هورمونی را شامل می شود، به این صورت که آنها برای آماده کردن رفتار کنار آمدن سازگارانه آن در هیجان دخالت دارد. فعالیت نور و فیزیولوژیکی آن چنان با هیجان آمیخته است که هر گونه تلاش برای تجسم فردی عصبانی که برانگیخته نباشد تقریبا غیرممکن است؛ عنصر کارکردی (هدفمند) به این سوال مربوط می شود که وقتی فردی هیجانی را تجربه می کند چه فایده ای از آن می برد. آدم بدون هیجان از لحاظ تکاملی در مقایسه با سایر آدم ها اشکال دارد. برای مثال تجسم کنید فردی که قابلیت ترس، علاقه یا عشق ندارد از نظر بقای جسمانی و اجتماعی چقدر در وضعیت نامساعدی قراردارد.
تحقیقات انجام شده در رابطه با هیجان طلبی افراد ورزشکاران و غیر ورزشکار نشان می دهند که افراد ورزشکار نسبت به افراد غیر ورزشکار هیجان طلب تر هستند (تیموری و همکاران، ۱۳۸۹؛ بشارت، ۱۳۸۰). بررسی های انجام شده در زمینه رابطه میان هیجان طلبی و سوء مصرف مواد نشان دادند که هیجان طلبی بهترین، پیش بینی کننده مصرف مواد می باشد (آندروسی^[۹۱]، ۱۹۸۹؛ جفوآرچر^[۹۲]، ۱۹۸۷؛ زاکرمن ، ۱۹۷۹؛ بل و پیک^[۹۳]، ۱۹۹۹؛ استفنسون^[۹۴] و همکاران ، ۲۰۰۱)و برخی بررسی ها، نیز هیجان طلبی را با آغاز زودتر و سطوح بالاتر سوء مصرف مواد در میان نو جوانان و بزرگسالان در رابطه دانستند (پدرسون^[۹۵]، ۱۹۹۴).
یکی از رگه های شخصیت که برای پیبردن به تنظیم انگیختگی اهمیت دارد، هیجان طلبی است؛ هیجان طلبی رگهای است که ویژگی آن جستجوی هیجان ها و تجارب متنوع، پیچیده و شدید و میل اقدام به خطرهای جسمانی، اجتماعی ، قانوی و مالی است و به خاطر خود این تجربه ها است (زاکرمن وهمکاران، ۱۹۷۸). هیجان طلبی دارای چهار بعد است :
۱- هیجان جویی و ما جراجویی^[۹۶] : میل به فعالیت های بدنی که سرعت، خطر و تازگی داشته باشند.
۲-تجربه جویی^[۹۷]: جستجوی تجربه های نو به کمک مسافرت، موسیقی، هنر و یا سبک زندگی ناهمگون با اشخاصی که گرایش های مشابهی دارند.
۳-بازداری زدایی^[۹۸] : تمایل به تکانشی بودن ، سرکشی در برابر هنجارها یا جتماعی و ترجیح دادن موقعیت های غیر قابل پیشبینی.

موضوع کلی:سختی راه عشق وزیبایی های معشوق، شادباشی ایام
غزل مردّف با ردیف فعلی.
۱-درست وشکسته، تضاد/ درست بودن دل، کنایه از راست وصمیمی بودن/
۲-غبار بردل بودن، کنایه از کینه و دشمنی داشتن/تشبیه مضمر ، دل به آیینه تشبیه شده است./
۳-رقیب، نگهبان /نفس مجاز از آه سوزناک دل/ تشبیه نفس سوزناک به شمشیر تشبیه بلیغ اسنادی است./
۴-تلمیح به داستان یوسف وزلیخا، رجوع کنید به غزل ۳۰۰ ، اشاره دارد به آیه ی:
«فَلَمَّا سَمِعَتْ بِمَکْرِهِنَّ اَرْسَلَتْ اِلَیْهِنَّ وَ اَعْتَدَتْ لَهُنَّ مَتَّکَا وَ اتَتْ کُلَّ وَاحِدَهٍ مِنْهُنَّ سِکّینا وَ قَالَتِ اخْرُجْ عَلَیْهِنَّ فَلَمَّا رَاَیْنَهُ اَکْبَرنَهُ وَ قَطَّعْنَ اَیْدِیَهُنَّ وَ قُلْنَ حَاشَ لِلّهِ مَا هذَا بَشَرا اِنْ هذَا اِلَّا مَلَکٌ کَریمٌ ،قَالَتْ فَذلِکُنَّ الَّذی لُمْتُنَّنی فیهِ وَ لَقَدْ رَاوَدْتُهُ عَنْ نَفْسِه فَاسْتَعْصَمَ وَ لَئِنْ لَمْ یَفْعَلْ مَآ امُرُهُ لَیُسْجَنَنَّ وَ لَیَکُونًا مِنَ الصَّاغِرینَ »(یوسف: ۳۱-۳۲)
او که ملامت زنان را شنید به دنبال آنها فرستاد وپشتی‏ها برایشان فراهم کرد وبه دست هرکدام چاقویی دادو(به یوسف)گفت: «به مجلس درآ» زنان چون او را دیدند، بزرگوارش یافتند و دست‏های خود را بریدند وگفتند: منزّه است خدا، این بشر نیست، بلکه فرشته بزرگواری است.گفت: این است همان کسی که به خاطر او مرا سرزنش کردید، آری برای کامجویی به خود خواندش و او خودداری کرد، اگر به دلخواه من رفتار نکند، باید زندانی شود و تن به خواری و ذلّت بدهد.

۵-سراچه غم، کنایه از دنیا/ سبزه ی مراد، تشبیه بلیغ اضافی/ آب وخاک وسبزه، تناسب دارد./
غزل ۳۲۳

وزن:فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن/ بحررمل مثمن مخبون محذوف
موضوع کلی: گریه وزاری عاشق در راه عشق
غزل مردّف با ردیف فعلی.
۱-لب لعل، تشبیه بلیغ اضافی/ تشبیه لب به می ناب ، تشبیه مضمر است/حسن تعلیل در مصراع دوم، علت شوق به شراب به خاطر عشق وذوق به تو می باشد./.
۲-گنج مستی، تشبیه بلیغ اضافی/ بگذار، کنایه از ترک کردن/ مفهوم بیت ترک تعلقات مادی/
۳-جور وستم وستم وجور، آرایه طرد وعکس،« طرد وعکس که آن را تبدیل وعکس تنها نیز گفته اند، یکی از صناعات لفظی بدیع است، بدین قرار که مصراع اوّل را با تقدیم و تأخیر کلمات درمصراع دوم تکرار کنند.پیداست که این تکرار باید چنان باشد که موجب رونق و حسن کلام گردد و بر ضعف و سستی طبع شاعر حمل نشود،وگرنه اجتناب کردن از این گونه تکرارها، بهتر و مناسب تر است.» (همایی،۷۳:۱۳۸۰)
۴-بوی محبت ، استعاره مکنیه/« آنگاه که تشبیهی از ذهن وخیال گوینده پنهان و مسترد باشد، اما برای بیان این تشبیه، لفظ مشبّه را ذکر و مشبّه به را حذف نماید ودرعوض یکی از لوازم مشبّه به را ذکر کند یا اسناد دهد.در این نوع استعاره هر گاه مشبّه به محذوف آدمی و به تعبیر و قولی دیگر جاندار باشد، تشخیص یا شخصیت بخشی گویند. (اشرف زاده: ۱۱۸)
۵-خون گریستن، اغراق/ جگر سوخته، صفت مرکب، به معنی بسیار مشتاق
غزل ۳۲۴