روش انجام پژوهش
۳-۱٫ مقدمه
در این فصل به معرفی روش پژوهش، جامعه پژوهش، روش نمونه‌گیری، ابزار گردآوری داده ها، چگونگی جمع آوری و تحلیل داده ها و ملاحضات اخلاقی به کار گرفته شده در این پژوهش پرداخته می‌شود.
۳-۲٫ روش پژوهش
آنچه روش و فن مورد استفاده در هر پژوهش را تعیین می‌کند، مسئله پژوهش است. از آنجا که مسئله این تحقیق ارزشیابی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، شناسایی نقاط قوت و ضعف آن و یافتن تهدید‌ها، فرصت‌ها و راهکارهای موجود است، استفاده از روش کیفی برای رسیدن به این مقصود در پژوهش حاضر مناسب تشخیص داده شد. «زیرا اجرای پژوهش‌های کیفی صرفاً به خاطر جمع آوری داده نیست، بلکه هدف پاسخ از طریق اجرای روش‌های علمی است»(سفیری، ۱۳۸۷، ص۲۷).
تحقیق کیفی پژوهشی است کهیافته‌هایی تولید کند که با توسل به عملیات آماری یا سایر روش‌های شمارشی حاصل نشده باشد و به منظور به دست آوردن داده های ذهنی به کار می‌رود. موضوع پژوهش کیفی می‌تواند زندگی اشخاص، تجربه های زندگی، رفتارها، احساس‌ها، هیجان‌ها، کارهای سازمانی، جنبش‌های اجتماعی، پدیده‌های اجتماعی و تعامل میان ملت‌ها باشد. بسیاری از داده ها در پژوهش کمی را می‌توان شمارش کرد اما بخش عمده تحلیل در پژوهش کیفی تفسیری است(استراس، کوربین، ۱۳۸۵).
در این پژوهش از روش گراندد تئوری یا نظریه زمینه‌ای استفاده شده است. گراندد تئوری عبارت است از فرایند ساخت یک نظریه مدون از طریق گردآوری سازمان یافته داده ها و تحلیل استقرایی داده ها برای پاسخ‌گویی به پرسش‌های نوین آن دسته از پژوهش‌های کیفی که فاقد مبانی نظری کافی در زمینه موضوع مورد مطالعه هستند، به کار گرفته می شود(منصوریان، ۱۳۸۶).
در این پژوهش هدف ارزشیابی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام از دیدگاه جامعه علمی کشور بوده است که این ارزشیابی از دانسته‌ها و تجربیات آن ها صورت گرفته است. اگر این پژوهش به صورت کمی انجام می‌گرفت سؤالات آن در قالب یک پرسشنامه با سؤالات بسته بیان می‌شد و جواب پاسخ دهنده انتخاب گزینه‌های محدودی بود که ممکن بود تجربیات او را پوشش ندهد و ارزش پژوهش را کاهش می‌داد. پس این پژوهش به صورت کیفی انجام گرفت تا این چارچوب محدود کننده را نداشته باشد زیرا تجربه انسانی همواره می‌تواند واجد ابعاد نو و پیش‌بینی نشده باشد.
۳-۳٫ جامعه پژوهش
جامعه آماری در این پژوهش جامعه علمی کشور هستند که شامل پژوهشگران و اعضای هیئت علمی است که در خصوص این پایگاه از آن ها مصاحبه به عمل آمده است. این افراد به گونه‌ای انتخاب شده‌اند که آشنا با این پایگاه بوده و از آن استفاده کنند و خود نیز تمایل به شرکت در این پژوهش و انگیزه لازم برای شرکت در مصاحبه را داشته باشند.
۳-۴٫ روش نمونه‌گیری
در این پژوهش با بهره گرفتن از روش نمونه‌گیری هدفمند[۷۳]. جامعه پژوهش انتخاب شدند. در واقع در این نمونه‌گیری برای گردآوری اطلاعات، افرادی مد نظر هستند که در زمینه مورد پژوهش دارای اطلاعات و شناخت مناسب و کافی باشند. حجم نمونه به اشباع اطلاعات[۷۴] بستگی دارد. گردآوری اطلاعات تا جایی ادامه می‌یابد که محقق مطمئن شود احتمال پدیدار شدن مفهوم نو در بین نیست. «گردآوری داده ها و انجام مصاحبه تا آن جایی ادامه یافت که پاسخ‌گویان دیگر چیزی به داده ها اضافه نکردند و یا آن چه بیان می‌کردند در تضاد با داده های گردآوری شده نبود، به اصطلاح عناصر اساسی مطالعه به حد اشباع رسیده بود»(پاول، ۱۳۸۵). در این پژوهش با بهره گرفتن از نمونه گیری هدفمند و بعد از اشباع اطلاعات حجم نمونه به ۲۰ نفر رسید.
۳-۵٫ ابزار گردآوری داده ها
«در پژوهش کیفی معمول ترین روش گردآوری داده ها، مصاحبه و مشاهده است»(استراس و کوربین، ۱۳۸۵، ص۲۰). در این پژوهش از روش مصاحبه برای گردآوری اطلاعات استفاده شد. «گروهی از محققان مصاحبه را پرسشنامه‌ای شفاهی می‌دانند که در آن آزمودنی به جای نوشتن پاسخ سؤال‌ها، اطلاعات و پاسخ هر سؤال را به صورت شفاهی و در رابطه‌ای رو در رو به مصاحبه‌گر می‌دهد»(نادری، سیف نراقی، ۱۳۸۴، ص ۱۲۵). داده های این پژوهش از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته جمع آوری شده است. به این صورت که در ابتدای پژوهش سؤالاتی طراحی شد و این سؤالات در حین مصاحبه پرسیده شد. «پرسش‌ها در این مصاحبه به شکل منظمی از مصاحبه شوندگان پرسیده می‌شود، ولی مصاحبه‌گر می‌تواند تا اندازه‌ای که به نکاتی فراتر از پاسخ پرسش‌ها دست یابد، از موضوع خارج شود»(سفیری، ۱۳۸۷،ص ۱۰۰). به عبارت دیگر پرسش‌ها از مصاحبه شوندگان پرسیده شد و در کنار پاسخ‌های آن ها اگر سؤال جدیدی نیز مطرح می‌شد می‌شد و فرایند مصاحبه به همین صورت ادامه می‌یافت. امتیاز انتخاب این روش علاوه بر انعطاف پذیری این بود که امکان تفحص عمیق درباره موضوع پژوهش را برای پژوهشگر فراهم ساخت.
۳-۶٫ روایی سؤالات پژوهش
«روایی آزمون در یک پژوهش، به ارتباط منطقی بین پرسش‌ها و مطلب مورد سنجش اشاره دارد. بنابرین وقتی گفته می‌شود آزمون روایی دارد، یعنی پرسش‌ها به طور دقیق آنچه را که مورد نظر است می‌سنجند»(بیانی، ۱۳۷۸، ص۲۲۱). در این پژوهش از روایی محتوایی استفاده شده است. «سؤالات وقتی روایی محتوایی دارند که هدف‌های آن ها با محتوای آزمودنی مرتبط باشد»(بیانی، ۱۳۸۷، ص۲۲۲). از این رو جهت اطمینان از روایی محتوایی و ارتباط سؤالات مصاحبه با اهداف مورد نظر پژوهش، این سؤالات توسط ۵ نفر از اساتید علم اطلاعات و دانش شناسی تأیید شد.
۳-۷٫ روش تجزیه و تحلیل داده ها
در پژوهش حاضر مباحث اصلی توسط پژوهشگر از مصاحبه شوندگان سؤال شد و از آن ها خواسته شد در مورد موضوع به اندازه شناخت و تجربیات خود ابراز نظر کنند. برای انجام کار به صورت دقیق و مطمئن همه مصاحبه ها ضبط شد و هر مصاحبه به صورت دقیق و کلمه به کلمه پیاده شد. در مرحله بعد پژوهشگر بعد از مطالعه و بررسی هر مصاحبه، آن نکاتی که به سؤالات پژوهش مربوط می‌شد از متن مصاحبه جدا کرده و به همراه اطلاعات توصیفی مصاحبه شوندگان در جدولی به نام جدول گزاره‌های معنادار (جدول۴-۱) طبقه بندی کرده‌است.
از آنجا که این پژوهش یک پژوهش کیفی است و از روش گراندد تئوری بهره گرفته است برای تجزیه و تحلیل داده های این پژوهش از سه مرحله ی کد گذاری(باز[۷۵]، محوری[۷۶] و انتخابی[۷۷])استفاده شده است. در نخستین مرحله از کد گذاری(کد گذاری باز) متن مصاحبه بارها خوانده شده و بعد از نشانه گذاری و شکستن داده ها، هر مفهومی که به ذهن می‌رسید در نظر گرفته شد. در این قسمت محدودیتی برای نام گذاری مفاهیم وجود ندارد. تعداد کدها در این مرحله بسیار زیاد بود اما رفته رفته به علت تکراری بودن اطلاعات، این کدها کمتر شد. منظور از کد گذاری باز تجزیه مجموعه گردآوری شده به کوچک ترین جزء‌های مفهومی ممکن است(منصوریان، ۱۳۸۶). این مرحله در پژوهش حاضر در جدولی با نام جدول مفاهیم متناظر(جدول ۴-۲) به نمایش گذاشته شده است.
“
